nzembo « Constatation » ya Kisangani Espérant

Na nzembo na ye « Constatation », Kisangani Djenga Espérant, atuni makambo oyo ye amoni na mokili. Ezali makambo oyo ye amoni na bomoyi na biso bato awa na se. Yango wana ayembi yango. Alobi :

“nakonzemba, nakokamwa, mongongo na ngai ya mwana Djenga”. Alobi ezali constatation.

Liloba oyo “constatation” ezali na français. Na lingala ezali “bomonoli”. Bomonoli ewuti na komona. Komonola ezali komona likambo pe koloba polele ete omoni likambo yango.

Ndakisa soki bosali likama ya motuka, polisi tango akoya, akomonola likama. Elingi koloba, akomona ndenge likama esalami pe akoloba nani azali na libunga, nani azali na libunga te.

Na kati ya likanisi-likonzi “constatation”, esangisi makelelo minei : komona, kotuna, kokamwa, kolela : « Namoni lisusu boye ; Natuni lisusu boye ; nakamwe ; naleli »

Djenga K amonoli makambo. Yango wana anzembi yango na makomi pe ayembi na mongongo likolo. Yango wana na esika asalela koyemba, asaleli likelo konzemba.

Konzemba ewuti kaka na koyemba, kasi mingi-mingi, baalanga nzembo, po na kosakola, basepela kosalela konzemba (déclamer).

“Mokili ya kala ezalaka ya bakristo, lelo mokili ekoma ya bapagano”.

Tokoki kokamwa na bomonaka motuya ya bandako ya Nzambe pe ya bato oyo bakendeke kuna, koyoka ete Djenga K alobi ete : bakristo bazalaki na kala, kasi lelo ekoma bapagano. Po na nini, alobi boye? Alanga nzembo amoni ete mabe ekoti makasi na mokili. Na mawa na motema, alanza-nzembo alobi : “Ngai moko na mawa nákolela.”

Amonoli motema makasi ya bato ya mokili. Akamwaka ndenge nini, moto azali kolela, bato misusu bazali koseka ye, bato misusu bazali kotyola ye.

Na bomoyi ya moto, alanga-nzembo akesenisi pe lisusu : lobi loleki, lelo pe lobi lokoya. Oyo eleki, eyebani. Oyo ezali, ezali nanu kosalama. Oyo ekoya lobi, oyebi te, liwa pe elakaka te. Tina ya koseka moninga ezali te, po, “pasi ya mokili eponi moto te, pasi ya mokili ezali ya moto nyonso”.

Kala kosala moto mabe, ezalaki kaka na kati ya libota. Kasi ya lelo, bondoki-zoba, mabota “babenda nzoto.” Suka ya motema makasi oyo ekosuka kaka na liwa. Yango wana, Djenga K alaki mwasi na ye Kiazola, bana na ye pe baninga : “Mokolo nakokufa, nakoyeba te. Soki pe riche, soki pe pauvre. Nakoyeba te, mama »

Atuni biteni ya mokili : “Sanza, moyi, mapata, zamba, mabelé pé na mayi… Bino bato bozaláká, Babandá mokili bazali wapi ? Baye babandá mokili bazali wapi ?”

Na oyo etali mitalaka ya makelelo (conjugaison), Djenga K. ndenge amibengaka, asaleli mingi ngonga « eleka efanda » : « babandá mokili, bazalí wapi ? Bondoki etíkálá lisusu ya fami te ; bafami babendá nzóto »

Totanga makomi pe toyoka mondule :

 

Yoka lolaka ya mwana ya Djenga

Ngo oo

 

Nakonzémba ee

Nákonzémba

Nakokamwa ee

Nákokámwa

Mongongo na ngai ya mwana Djenga

Nakonzémba ee

Lolaka na ngai ya mwana ya Djenga nakotuna ee

 

Nakonzémba ee

Nákonzémba

Nakokamwa ee

Nákokámwa

Mongongo na ngai ya mwana Djenga

Nakonzémba ee

Lolaka na ngai ya mwana ya moto nakotuna ee

 

Mokili ya kala ezaláká ya bakristo ee

Lelo mokili ekomi ya bapagano

Nakokamwa ee

Sanza, moyi, mapata, zamba, mabelé pé na mayi

Bino bato bozaláká

Babandá mokili bazali wapi ?

Baye babandá mokili bazali wapi ?

Ngai moko na mawa nákolela

 

Moto ákolela

Bato bákoseka

Mpinzoli ya moto, bato bákotyola

Bougie ékopela

Mayi ya miso ékotanga

Natikali lokola zoba ngai moko na mokili

Nákolela

 

Constatation

Passé ya moto ezali nostalgie

Ezali lisitwale

Ekotikalaka

Kasi l’avenir eyébana te oo

Liwa ya moto ezali surprise

Sé lokola lisano

Bato babandi kolela

Réussite ya moto ezali surprise

Sé lokola lisano

Bato babandi kokamwa

Oo mama aa

 

Pasi ya mokili eponi moto te

Pasi ya mokili ezali ya moto nyonso

Pasi ya mokili ezali ya moto nyonso

 

Nakonzémba

Nakonzémba

Nakonzémba

 

Babandá mokili bazali wapi ?

Ngai moko ná mawa, malole

 

Naconstater lisusu boye

Namoni lisusu boye

Bato ya mokili,

Maloba sé koloba.

Ózanga mbongo,

Bato bákoseka.

Ózala na nzimbu

Bato bakokumisa.

Nakomi lokola zoba na mokili ngai moko nákolela

Nakomi lokola zoba nákokima mokili, somo

 

Naconstater lisusu boye

Bondoki ya Kinshasa etikálá lisusu na famille te

Bafamille babéndá nzoto

Bondoki ya Kinshasa, bafamille babéndá nzoto.

Etíkálá sé na misapi ya bato bakolakisa.

Tokómá kolokana sé na bato ya nzela, mama

Mingi bazwa bacoup na la vie, sé po na baninga ya mitema mabe

Basusu basilá sé po ya bato ya quartier.

Mingi basálá baninga mabe, sé po átikala na kompani

 

Naconstater lisusu boye :

Namoni lisusu boye :

 

Matanga ekómá façon na façon na Kinshasa

Différence ekaboli bariche ná bapauvre

Liwa ya pauvre, bato bákoseka

Matanga ya pauvre, bato ya kotánga.

Matanga ya pauvre ekowumelaka mingi te.

Bato bákobanga kosala dépense éleka ndelo.

Baye batikali na sima, lobi bakolia nini ?

 

Matanga ya riche, oyo somo !

Voiture suka suka, lokola défilé

Lopango etondi meke lokola zando

Mabala ekoma kosalama se na matanga

Basusu bayaka kaka se kotala lopango.

Lokumu po na famille, moto ya mbongo akufi.

Lokumu po na famille, moto ya mbongo akeyi.

Oo atiki ebele ya mbongo na famille na ye.

Ékopesa pasi na baye bazwaka te.

Ékopesa soucis na baye bazwaka te.

 

Mokili pasi, ngai naleli

 

Moto soki alangwe aleki na nzela, kotumola ye te.

Oyebi te soki ya soucis to pe ya esengo.

Akoya kokatela yo Lingala sé na nsé ya kwiti.

Tika ye áleka malembe.

Tika ye áleka na ye koleka.

 

Kapesa yela ngai bulangeti po nazipa nzoto.

Kapesa yela ngai vunga po nazipa nzoto.

Mopepe ya libanda ekobeta ngai malili,

Pasi ya kotelengana eleki ngai.

Mopepe ya libanda ekobeta ngai malili,

Pasi ya kotelengana eleki ngai.

 

Naconstater lisusu boye :

Songi-songi, kutu naloba te.

Yango lelo ekómá à la mode

Bapésá yango kutu kombo motors

Sango ékokende na mopepe

Songi-songi ebomá mabala

Yango vraiment, epanzá bafamille

Songi-songi ebomá baamitié

Songi-songi ekómá lokola passe-port po na bato mosusu

 

Mokili pasi ngai naleli.

 

Moto ya pusu soki ákoleka, kofinga ye te.

Ndenge akólá na bomwana, oyebi te.

Mingi bazwa badiplome evandá na ndako ee

Basala bakelasi te, bakómá bahéritier.

Bazwá maboma po bisimba-simba eleki.

Po bálonga mokili.

Mokili compliqué

Zwa idée.

Mokili compliqué

Kamwa ve.

 

Babandá mokili, boza wapi ?

 

Namoni lisusu boye :

Natuni lisusu boye :

Po na nini basi ya mabala bakomá mobulu koleka basi ya ndumba ?

Po na nini baleki na biso ya basi ya mbula oyo ya sika, bachangea idée ?

 

Natuni lisusu boye :

Po na nini, biso mibali tolingi se mwasi oyo azali na moto avandá na ye ?

Po na nini, biso mibali olingi ózala sé na basi ebele ? Ekomi kompani ?

Po na nini, biso mibali tokimaka basi soki ozwi mosolo ?

Po na nini ? ee mokili !

 

Nakonzémba, nakonzémba, nákonzémba ee

Nákonzémba nakanisa pasi ya bana na ngai.

Nákonzémba nakanisa pasi ya famille na ngai.

Nákonzémba nakanisa pasi ya molongani na ngai Kiazola.

 

Mokolo nakokufa, nakoyeba te.

Soki pe riche, soki pe pauvre.

Nakoyeba te, mama aa

Bana na ngai batikali na mawa bákolela papa

famille na ngai batikali na mawa bákolela Djenga K

Molongani na ngai Kiazola ákolela, chéri adieu.

Moninga na ngai ya motema Luvi ákolela Djenga K alangá-nzembo.

Bachérie ya miké maboko na moto bákolela alangá-nzembo.

Banguna na ngai na mitema bákosepela, c’est bien akeyi.

Filo mbongo na ngai ya motema ákolela Djenga akeyi.

Jipsy na ngai ya motema ákolela Djenga K alanga nzembo.

Mishka na Vida bákolela, bákolela

na ngai ya motema ákolela

Lita na ngai ya Bembo ákolela Djenga K alanga nzembo.

 

Ee, mokili ee !

Oo mokili !

Ee pasi ee, ee pasi ee !

Oo Nzambe, oo Nzambe !

Mitakufa bure, dju ya Mapendo !

Mitakufa bure, dju ya Mapendo !

Oo pasi ee, oo Nzapa !

Oo Mungu ee, oo pasi ee!

Nakeyi ee !